`मत्स्यगंधा'ला लाभला तरूण कलावंताचा कस्तुरीगंध

संपदा जोगळेकर-कुलकर्णी,नचिकेत लेले,केतकी चैतन्य आणि राहूल मेहेंदळे यांनी संधीचे सोने केले

सोशल मिडीयाच्या माध्यमातून महाराष्ट्र, गोवा आणि गुजराथमधील दीडशेहून गायकांच्या मधून नचिकेत लेले आणि केतकी चैत्यन या तयारीच्या कलावंतांची अंतिम निवड करून..संपदा जागळेकर कुलकर्णी आणि संगीत मार्गदर्शक पं. रामदास कामत यांनी घालून दिलेल्या मार्गावर पावले टाकत त्रेपन्न वर्षांनी 
 संगीत `मत्स्यगंधा' 
हे वसंत कानेटकरांचे नाटक रंगमंचावर अवतरले.. 
नाटकाने अनेक कलावंतांना एकत्र करून त्यांच्या कलेला संधी दिली..आणि पुण्यात बालगंधर्व रंगमंदिरात पाहिलेल्या नाटकात त्याचे लखलखीत सोने केल्याची जाणीव पुरती मनोमनी पटली.

धी गोवा हिंदू असोशिएशन, कला विभाग आणि नाट्यसंपदा कला मंच यांनी संयुक्तपणे पुन्हा रंगमंचावर आणलेले नाटक त्याच आत्मविश्वासाने  रसिकांनी स्विकारले आहे. पदांना मिळणारा वन्समोअरची दाद आणि भिष्मकाच्या संवादाला मिळणारी दाद..सारे काही सांगून जाते.

आपल्या धारदार आणि पल्लेदार संवादानी नटलेले हे महाभारतकालीन युगाची आठवण देणारे नाटक..आणि सत्यवतीला आपल्या नादी लावणारा तो पराशर ऋषी पुरषी अहंकारात आपले वचन विसरतो..आणि हिमालयाचा साधक बनून त्या स्त्रीला कसा सोडून देतो...एकूणच पुरूष अबला असलेल्या सौंदर्य़वतीला मोहात पाडतो..तिच्याशी संबंध ठेवतो..आणि वेळ आली की तिला विसरून निघून जातो..

पण एक महापुरूष असाही असतो..तो आपले राजपद सोडून आपल्या वडिलांसाठी नव्या आईला दिलेला शब्द वचन समजून आपली प्रतिज्ञा अखेरपर्य़त पाळतो..दिलेल्या शब्दासाठी आपले मरणही स्विकारतो..

दोन मानवी शक्तिचे दर्शन घडविणारी ही महाभारतातली पराशर आणि सत्यवतीची ही कथा...आणि शब्दाला जागाणारा तो भीष्म ..या तिन प्रमुख पात्रांवर आधारित हे नाटक कानेटकरांनी अभ्यासपूर्ण उभे केले..त्यातल्या गीतांना पं. जितेंद्र अभिषेकी यांनी दिलेल्या चाली आजही रसिकांच्या मनात रुजल्या आहेत याची प्रतिची नाटक पहाताना त्यापदांना मिळणारी दाद यातून कळते..

संपदा जोगळेकर कुलकर्णींना मुजरा

अनंत वसंत पणशीकर यांनी आपल्या नाट्यसंपदेच्या कला मंचच्या वतिने शब्दांची जाण असणारी आणि रंगमंच भारून कसा जाईल याचा अभ्यास असलेली कसदार अभिनेत्री संपदा जोगळेकर कुलकर्णी हिच्या कल्पनेतून साकारलेल्या या नाटकाच्या रंगावृतीला मान्यता देऊन त्यांच्याच दिग्दर्शनाखाली दोन अडिच महिन्यांची बारा तासांची तालीम घेऊऩ ही मत्स्यगंधा ..देखण्या आणि आकर्षक पध्दतीने रंगमंचावर आणली. संपदा जोगळेकर कुलकर्णी यांच्या हातून एक उत्तम कलाकृती रंगमंचावर अवतार घेते यात शंका नाही..त्याच्या कर्तुत्वाला सलाम.

अवघा रंग एकची झाला..या नंतर नाटक जुने असूनही जुन्या परंपरा जपत ही संगीत रंगभूमिची परंपरा लखलखीतपणे पुन्हा उभी राहिली ती या मत्स्यगंधाच्या रुपाने. यासाठी अनंत वसंत पणशीकर यांना रसिकांनी धन्यवाद दिले पाहिजेत.

नेपथ्यासाठी विविध कलामहाविद्यालयाचे विर्द्यार्थी बरोबर घेतले .विकास गावकर यांच्या नेतृत्वाखाली नवा सेट घडविला.. अशाक पत्की यांच्याकडून उत्तम पार्श्वसंगीत तयार करून घेतले..शितल तळपदे यांनी प्रकाशयोजनेवर भर दिला..

सकाळी रामदास कामत यांनी केतकी चेतऩ्य आणि नचिकेत लेले यांच्याकडून पदांतील सहजता स्वरातून कशी येईल याक़डे कटाक्षाने पाहिले.. मकरंद कुंडले आणि केदार भागवत यांच्या साथीने त्या लोकप्रिय पदाची रंगत वाढविली.

संगीत नाटकाला उत्तम साज चढविला. व्यावसायिक परिपक्वता येण्यासाठी सारे काही निर्माण केले..नविन कलावंतांना पुरेसा वेळ दिला..नाटकाची भाषा तोंडात घोळविली . मग त्यांची सोशल मिडीयांतून माहिती देऊन..त्यांची टिमकी मिरवत जाहिरात करून नाटक रंगभूमिवर आणले.

नाटकाचे सरळ सरळ दोन भाग पडतात..एक सत्यवती आणि पारशराचा अधिक सहभाग असलेला पहिला अंक आणि आपल्या वचनाला जागत भिष्मकाने उभारलेले मानवी मुल्यांवर विचार करायला लावणारा दुसरा अंक..

काळा प्रमाणे बदल करत नाटकाची मर्यादा तीन तास केली . काही गोष्टी ध्वनीमुद्रित संवादातून निवेदन करून स्पष्ट केल्या.. पडद्यामागे काही प्रसंग दाखवून काम भागविले.

नचिकेत लेले
 

आजही पहिल्यांदा रंगमंचावर अवतरणारा पराशर म्हणजे निचिकेत लेले जेव्हा टाळ्या घेतो..तेव्हाच नाटकाची निर्मिती आणि त्यातल्या कालवंताची निवड किती योग्य आहे याची रसिक पावती देतात असे वाटते..नचिकेतच्या देवाघरचे ज्ञात कुणाला तर पुन्हा एकदाचा गजर झाला..बालगंधर्वात या नाटकाला शिट्ट्याही मिळाल्या.

केवळ नाटकातली पदे उत्तम सादर करून नट बनू शकत नाही..त्यासाठी हवी अभिनयाची जाणीव..ती पुरेपुर तयारी संपदाने करून घेतल्याने..निचिकेत मध्ये पराशराचा विश्वास आलेला अनुभवता आला..गुंतता ह्दय हे, आणि साद देती हिमशिखरा ही पदे त्यांने प्रेक्षकांकडे बघून उत्तम रंगविली.. इतका उमदा तरुण मराठी कलावंत यामुळे मराठी संगीत रंगभूमीला सापडला..त्याला कायम रंगमंचावर या ना त्या नाटकातच गुंतून ठेवायला हवे..

केतकी चैतन्य

पण जी दिसली छान.. भूमिकेची ताकद ओळखून सत्यवतीला नटविले. आपल्या अभिनयाने नटविले ते केतकी चैतन्य या मूळच्या राजापूरच्या तरूण गायक अभिनेत्रीने. . तिने आपल्या लोभसवाण्या चेहरेपट्टीतून घडविलेली सत्यवती किती सहज काम करते आणि रसिकांच्या ह्दयात कशी पाहोचते ते पाहण्यासाठी तरुण मंडळींनी आणि संगीत नाटक पाहणारे सारे रसिक नाट्यगहापर्यंत यावेत ही अपेक्षा आहे..
 सहज संवाद फेक आणि कसदार गायनाची फवारणी करून तिने रसिकांना मोहित केले.. तिच्या गायनात गोडवा आहे.तिचा चेहराही बोलतो तो डोळ्यातून .  अंगीक आणि वाचिक अभिनयाबरोबरच तिचे स्वरही पदांना डुलवत होते.. अर्थशून्य भासे हा कलह जीवनाचा हे पद तर तिच्या अस्सल गायनाची साक्ष देते.  तिने संगीत नाटके अशीच करत रहाणे ही काळाची गरज आहे.

राहूल मेहेंदळेची कमाल

इतर सारेच कलावंत नाटक खेळतात. अगदी नेटकेपणाने... नाटकाचा तोल कायम ठेवतात.  कौतूक करण्यासारखे काम  राहूल मेहेंदळे  याने केले..तौ शोभून दिसला देवव्रत म्हणून आणि भिष्म म्हणूनही..त्यांने नाटकाला गांभीर्य दिले..कानेटकरांनी लिहलेली कोरून ठेवलेली वाक्ये त्यांने ज्या लिलया सादर केली..त्याला खरच दाद द्यायला हवी..

नाटकाचा दुसरा अंक केवळ भीष्माचा.. आणि  काही प्रमाणात अंबाचा आहे..बाकी पात्रे गौण वाटतात..पण जीवनात आपल्या शब्दाशी प्रामाणिक राहून आपले मरणही हवाली करणारा हा भीष्म रसिकहो तुम्ही पहाच. जरूर.

अंबेचा तोरा...तिचे अंबेपण  तिचा संताप..सारेच  आणि आपल्यावर अन्याय केलेल्या भिष्माशी तिने केलेला समाना पहाताना..पूजा राईबागीची अभिनयातली ताकद लक्षात येते..तिच्या जोरकस अभिनयाने तिने भूमिकेचा डौल उभा केला.

अमोल कुलकर्णी यांनी चंडोल बनून प्रेक्षकांना झुलवीत ठेवले..नाटकात चेतना निर्माण केली.

तर धिवर बनलेले संजीव तांडेल याची तळमळ आणि तगमग पुरेशी बोलकी होती. शशी गंगावणे यांचा प्रियदर्शनही उठून दिसतो..

करिश्मा नानावटी यांच्या वेशभुषेतून साकारलेली ही नाटकातली पात्रे वैविध्य अशा वेशभुषेने शोभून दिसली.. देवव्रताचे राजेपण आणि भिष्मकाचा राजसत्ता गेल्यानंतरचा गेटअप आणि सत्यवतीची धीवर कन्या आधीच्या अंकात आणि नंतरची  काळ उलटून निष्प्रभ झालेली माता सत्यवती..दोन्ही चेहरे वेगळेपणाने खुलून दिसत होते..ते रंगभूषेच्या माध्यमाने..

धी गोवा हिंदू असोशिएशन निर्मित आणि नाट्यसंपदा कलामंच प्रकाशित संगीत मत्स्यगंधा हे नाटक म्हणजे संगीत रंगभूमिला तरूण कलावंतांनी दिलेली उत्तम देणगीच आहे.

यातला खरा नायक आहे..तो यातले संगीत..ते पं. जितेंद्र अभिषेकीबुवांचे.. 

तर नाटकाचे लेखक प्रा. वसंत कानेटकर..त्यांची भाषा करारी..काळाला ओळखणारी आणि माणसातला मी पण हलविणारी..या दोन्ही तपस्वींना अभिवादन.

नाटकाची ताकद आणि  संगीत नाटकाला पुन्हा अवतार घ्यायला लावणारे सारेच कलावंत, सहकारी त्यासाठी कौतुकास  पात्र आहेत.

- सुभाष इनामदार, पुणे

subhashinamdar@gmail.com

9552596276

भारताकडे लता मंगेशकर आहे..

 काही क्षण.. लता मंगेशकर यांच्या सोबत

माझ्या वैयक्तिक आवडीतून सुरु झालेला एक उपक्रम म्हणजे मी गेली पंधरा वर्षे ‘थीम कॅलेंडर’ प्रसिद्ध करतोय. भारतीय अभिजात संगीताबरोबरच विविध प्रकारचे संगीत आवडत असल्याने जवळपास सर्वच कॅलेंडर्सचे विषय संगीतातील ज्येष्ठ-श्रेष्ठ व्यक्ती व त्यांचे सांगीतिक कार्य या भोवती गुंफलेले असे आहेत. स्वाभाविकपणे यात मंगेशकर हा विषय येणे अपरिहार्यच होतं. योग्य संधीची मी वाट पाहत होतो. अशी संधी मला चालून आली २०१० च्या ‘स्वर-मंगेश या कॅलेंडरमुळे.

मंगेशकर कुटुंब हे एक असे कुटुंब आहे की त्याच्या तीन पिढ्या संगीतात आहेत. आणि ही पाच भावंडे तर भारतीय सिनेसंगीतावर सहा दशकांहून अधिक काळ राज्य करीत आहेत. अजूनही त्यांच्या सुरेल गळ्यातून येणाऱ्या स्वरांनी रसिकांचे कान तृप्त होत आहेत.  थीम ठरली. साठ वर्षांची वाटचाल दाखवायची तर एक जुना व एक आत्त्ताचा असे फोटो लागणार. लतादीदी व मीनाताई यांचे रेकॉर्डिंगच्या वेळचे फोटो माझ्या संग्रही नव्हते. ते काढणे आवश्यक होते. आशाताई, उषाताई व पंडितजी यांचे फोटो विविध कार्यक्रमात मी टिपले होते. जुने फोटो मिळवायला लागणार होते. मी मनातल्या थीमवर कामही सुरू केले. नाव ठरले – ‘ स्वर मंगेश ’.


मी  पंडितजींना मनातील कल्पना सांगितली. त्यांना ती आवडली. अडचण एकच होती ती म्हणजे दीदींचा आताचा फोटो लागणार होता. मी पंडितजींना म्हणालो की जेव्हा कधी दीदींचे  रेकॉर्डिंग असेल त्यावेळी मला सांगा. मी तेथे येईन. पंडितजी म्हणाले – “ पाकणीकर, तुम्ही फारच अवघड काम मला सांगताय.”
मी त्यांना लगेचच म्हणालो – “ दीदींना सांगू शकेल अशी या जगात एकच व्यक्ती आहे. आणि ती म्हणजे तुम्ही!”. यावर “ मी विचारतो दीदीला” असे म्हणून तो विषय थांबला.

मध्ये बराच काळ गेला. ते जेव्हा जेव्हा भेटत तेव्हा मला म्हणत “ पाकणीकर, तुम्ही फारच अवघड काम मला सांगताय. मी तुम्हाला नंतर फोन करतो”. पण ती गोष्ट त्यांच्या लक्षात मात्र असेच.

१० ऑक्टोबर २००९. वेळ संध्याकाळी ७.०० ची. मी परत एकदा आठवण करण्याच्या उद्देशाने पं. हृदयनाथ यांना फोन केला. ते मुंबईतच होते. त्यांच्या लक्षातही होतेच. मला म्हणाले मी फोन करतो तुम्हाला.



रात्री पावणे अकरा वाजता त्यांचा फोन आला. “ मी दीदींशी बोललोय. तिला कल्पना आवडलीयं. तिने तुम्हाला १४ ऑक्टोबरला रेकॉर्डिंगला बोलावलंय.” माझे एक फार मोठे काम पंडितजींनी केले होते.

‘स्वर मंगेश २०१० ‘ लवकरच रसिकांच्या भेटीस येणार होते.

१४ ऑक्टोबरच्या संध्याकाळी जुहूचा ‘स्वर लता’ स्टुडिओ. आदरणीय दिदी रेकॉर्डिंग करायला येणार होत्या. व्यंकटेश स्तोत्र रेकॉर्ड होणार होतं. मी माझे दोघेही बंधू हेमंत व हरिष व माझा सहाय्यक जितेंद्र असे स्वरलता स्टुडिओत पोहोचलो. मी जितेंद्रला सांगितले की दीदींचा मूड कसा आहे ते पाहून मी तुला इशारा करीन. तो जर उत्तम असेल तर मग तू - मी त्यांचे फोटो घेत आहे असे काही फोटो काढ. मला ते हवे आहेत. फोटोसेशनचे फोटो!  आम्ही आधीच पोहोचलो असल्याने स्टुडिओत जावून लायटिंग करून तयार होतो.

बरोबर सहा वाजता  भारतरत्न लता मंगेशकर स्वरलता स्टुडिओत पोहोचल्या. मध्यंतरीच्या दिड-दोन वर्षात त्यांना भेटलो नव्हतो. त्याच काळात त्यांच्या गुडघ्यांचे ऑपरेशन झाले होते. पण तेव्हा कोणाला  त्यांना भेटायची परवानगी नव्हती. पण आज त्या अत्यंत प्रसन्न मूडमध्ये होत्या. मला म्हणाल्या “ किती दिवसांनी भेटत आहात?” त्यांचा तो मूड पाहून मी जितेंद्रला इशारा केला. त्याने त्याचे काम सुरू केले. दिदी सर्व पाहत होत्या. त्यांच्या समोर कागद होते. रेकॉर्डिंगच्या आधीची तयारी. हेडफोन लावलेला.... मला हे सर्व टिपायचं होतं.

“ आपण रेकॉर्डिंगच्या आधीच फोटो काढू !“ भारतातला सर्वात सुरेल आवाज सांगत होता. मायक्रोफोन समोर साक्षात भारतरत्न लता मंगेशकर उभ्या होत्या. मी फोटो काढण्यास सुरुवात केली. मला त्यांचे गातानाचे भाव टिपायचे होते. पण समोरील लिहिलेल्या कागदाकडे बघून त्या तो मनातल्या मनात वाचत होत्या. मी काही फोटो टिपले पण त्यात ‘एक्स्प्रेशन‘ नव्हते. मी नम्रपणे त्यांना तसे सांगितले व डिजिटल कॅमेरा  असल्याने त्यांना ते फोटो दाखवलेही. त्या स्वतः एक उत्तम प्रकाशचित्रकार असल्याने त्यांना माझी अडचण लगेचच समजली. पुढच्याच क्षणी त्यांच्या दिव्य स्वरात व्यंकटेश स्तोत्राच्या शब्दांनी स्टुडिओ भरून गेला. कानात स्वर साठवावे का चित्र कॅमेऱ्यात पकडावे या द्विधा अवस्थेत मी.

पुढच्याच ‘फ्रेमने’ माझे काम झाले होते. आम्ही सर्व त्या अलौकिक क्षणाचे साक्षीदार आहोत का स्वप्नात आहोत हे मनाला समजत नव्हते.    

त्या दिवशी विविध कोनातून विविध भाव असलेली अनेक प्रकाशचित्रं मला टिपता आली. डिजिटल असल्याने ते फोटोही त्यांना दाखवता आले. बरोबरच त्यांच्या जुन्या रेकॉर्डिंगचे फोटोही त्यांनी दिले. एक कधीही न विसरता येणारा अनुभव घेऊन आम्ही पुण्याला परतलो.

३० डिसेंबर २००९ रोजी ‘प्रभुकुंज’ सोसायटीच्या हॉल मध्ये सर्व मंगेशकरांच्या उपस्थितीत लतादीदींच्या हस्ते ‘स्वर मंगेश २०१० ‘ कॅलेंडरचे प्रकाशन झाले. या कॅलेंडरच्या निमित्ताने त्यांनी पत्रकारांना सुमारे पन्नास मिनिटांची मुलाखतही दिली. पुन्हा एकदा अवर्णनीय असा अनुभव. मला तेव्हा काय माहित होतं की हे कॅलेंडर सर्व मंगेशकरांना आवडणार असून मला पुढील तीन वर्षे त्यांच्यासाठी तीन थीम्सवर कॅलेंडर करायची संधी मिळणार आहे? प्रकाशनाच्या कार्यक्रमातच दिदींनी जाहीर केले की पुढच्या वर्षीही आम्ही कॅलेंडर प्रसिद्ध करणार आहोत.

आणि पुढे गानसम्राज्ञीची तीन कॅलेंडर्स ‘ तेरे सूर और मेरे गीत -२०११ ’ , ‘एक मै और एक तू-२०१२  ‘ व ‘हमसफर-२०१३‘  रसिकांच्या  भेटीस आली. प्रत्येक वेळचा त्यांच्या सहवासाचा अनुभव काळजाच्या कुपीत जपून ठेवावा असा.

माझी, माझ्या आधीची व त्याही आधीची अशा तीन पिढ्या अतिशय भाग्यवान! या कलावंतांची कला प्रत्यक्ष अनुभवण्याची संधी या पिढ्यांना मिळाली. गेली साडे सहा दशके मंगेशकर कुटुंबीयांनी संगीत रसिकांना आपल्या अलौकिक, दिव्य स्वरांनी मोहून टाकलंय. दीदींच्या एका कार्यक्रमात वर्णन करताना महानायक अमिताभ बच्चन असे म्हणाले होते की “ भारतीयांना कोणी विचारले की तुमच्याकडे सर्वोत्तम असे काय आहे ? तर त्याचे उत्तर असेल भारताकडे ‘लता मंगेशकर’ आहे.”
असा हा सर्वोत्तम, सुरेल व दैवी स्वर आज वयाची ८८ वर्षे पूर्ण करतोय.
लतादीदी .... आपल्याला उदंड आयुष्य व आरोग्य लाभो ही मनःपूर्वक शुभेच्छा !  






- सतीश पाकणीकर
- sapaknikar@gmail.com
- www.sateeshpaknikar.com
- M: 98230 30320