एक चाय हो जाए...

एक चाय हो जाए...

खरचं प्रत्येकाच्या आयुष्यात या छोट्या सुखाच्या पेल्यातल्या चहाला किती महत्व आहे..ते पटलं..उमजलं..समजलं..जाणवले..पण म्हणावे तितके ते मनात भिनावे असे समोर जाणवत नव्हते...

सध्या चहाचे दिवस आहेत..सहाजिकच एक चायवाला..किती निमित्त घडवितो..

प्रेमात.मैत्रीत.गप्पात.बायकोच्या त्या आवाजातही चहाला दाद किती मिळते ते सारे कांही इथे शब्दातून वाचलं जात होते..एक वेगळा प्रयत्न धनश्री गणात्रा यांनी केला..त्याबद्दल त्यांचे कौतूक करायला हवेच..

भाषेचा लहेजा म्हटला तर हिंदीकडे वळणारा आहे..त्यातही अभिजित थिटे यांनी तो नेमका सूर पकडला..हळूवार भावनांचा कढ नेमका काढला..पण सारे वाचनाच्या दृष्टीने ..त्यात सादर करण्यातला वेगळा आविर्भाव रुजला जात नव्हता..

सारे काही लेखन, दिग्दर्शन आणि संगीत सारेच धनश्री गणात्रा यांचे होते.
 

 अवंती मेहता . चैताली आहेर..आणि सौरभ दप्तरदार यांची सूरातली किमया..आणि स्वतः धनश्री गणात्रांचे सूरमिश्रीत सादरीकरण याला दाद द्यायला हवी..
अभिजित थिटे यांची यात मोठी मेहनत आणि सफाई दिसत होती.

पण तो एक रंगमंचीय आविष्कार आहे..हे जाणून चायची रंगत अधिक वाढणे अपेक्षित होते...
शुक्रवारी १८ एप्रिलला तो प्रथमच एस एम जोशी सभागृहात उमटला...

हिच तर सारी चाय पार्टी......



- सुभाष इनामदार, पुणे
subhashinamdar@gmail.com
9552506276

अमृतमय गीतांची स्मृती

ज्योत्स्ना भोळे..

मला वाटते हिंदी चित्रपटसृष्टीत कुंदनलाल सैगल साहेबांच्या काळातले गीत जसे शब्दांना वजन प्राप्त होऊन रसिकांच्या मनी विहरत रहात होते..त्याकाळी म्हणाजे केशवराव भोळे यांच्या,,केशवराव दाते..विष्णुपंत पागनीस यांच्या काळातही तेच मराठी मध्ये घडत असावे..
याचा पुनःप्रत्यय येण्याचे कारण म्हणजे काल बोला अमृत बोला..च्या निमित्ताने पुन्हा एकदा ज्योत्स्ना भोळे यांनी गायलेली पदे आणि भावगीते ऐकली..
काही त्यांच्या अमृतवाणीतून आणि काही  त्यांची कन्या वंदना खांडेकर यांनी गुरूवारी १७ एप्रिलला योजलेल्या यशवंतराव चव्हाण नाटयगृहातल्या कार्यक्रमात..
ज्योत्स्ना भोळे जन्मशताब्दी निमित्ताने वर्षभर काही उपक्रम राबविले जाणार आहेत..त्यापैकीच हा एक होता.

अनुराधा कुबेर, अमृता कोलटकर, सानिका गोरेगावकर आणि वंदना खांडेकर यांच्यासह डॉ. कोल्हटकर दांपत्याला `तुझे नी माझे जुळेना `,हे युगल गीत सादर करण्यासाठी  इथे खास बोलावले गेले..त्यांनी चक्क पुन्हा एकदा ते म्हणावे असा रसिकांनी आग्रह केला...

राजीव परांजपे, राजू हसबनीस आणि चारुशीला गोसावी यांची हार्मानियम, तबला आणि व्हायोलीनची साथ मिळाल्याने गातातले सूर आणि तालातही मौज अधिक प्रेक्षकांपर्यत पोहोचली. भावगीतातील शब्द आणि त्यांच्या सूरांची..तानांची जागा बरहुकूम घेत पुन्हा एकदा त्या काळात या सा-यांनी नेऊन बसविले.

पण खरे पुनःप्रत्य मिळाला तो सुधीर मोघे यांनी दिग्दर्शित केलेल्या `अमृतवाणी `या लघुपटामुळे..
गोव्याच्या पार्श्वभूमिवर कोळेकरांच्या घराण्यात जन्मलेल्या दुर्गेला नवे नाव प्राप्त झाले ते सिनेमात...ज्योत्स्ना...आणि गाणे शिकविताना भाव सादर करताना त्या तन्मय झालेल्या केशवराव भोळे यांच्या पत्नी झाल्या आणि गाण्याला खरी प्रतिष्टा मिळाली..
मराठी संगीत रंगभूमीवर तोपर्यंत पुरुषच स्त्रीयांची भूमिका करीत होते..पण केशवराव भोेळे यांच्यामुळे त्या रंगभूमीवर आल्या आणि आंधळ्याची शाळा...कुलवधू..मराठी रंगभूमीवर अवतरली..
विजया मेहता, डॉ. श्रीराम लागू, वंदना खांडेकर, डॉ.वि.भा. देशपांडे, मंगेश तेंडूलकर, स्नेहल भाटकर, देवकी पंडीत, वीणा देव, प्रसाद सावकार, अशोक रानडे, बबनराव हळदणकर इत्यांदीच्या ज्योत्स्ना भोळे यांच्याबद्दलॉच्या आठवणीतून हा पट साकारला आहे..तेव्हाचा सारा काळच याचा अमृतमय सूर घेऊन येतो....आंधळ्याची शाळा..कुलवधू...यानंतरही इतर संगीत नाटकात भूमिका करुनही त्यांची खंत ती शास्त्रीय संगीतातली त्यांची मेहनत त्याआड दडून गेली..ही इथे व्यक्त झाली..

एकूणच ज्योत्स्ना भोळे नावाचे वलय केवढे होते आणि त्यांच्या `क्षण आला भाग्याचा`ने रसिक कसा मोहराला गेला हा सारे इथे पाहताना काही काळ त्यापर्वात आपण सारे जातो...हे सारे पहायला मिळाले..हे कलावंत अनुभवता आले हे सारे आपले परमभाग्यच आहे..



- सुभाष इनामदार, पुणे
subhashinamdar@gmail.com
9552595276

कोल्हटकर दांम्पत्याने `तुझे नी माझे जमेना `हे गीत असे सादर केले

ज्योत्स्ना नावाचे गाणे..कार्यक्रमात अमृता कोलटकर गात असताना..

अनुराधा कुबेर..ज्योत्स्ना भोळे यांचे गीत सादर करताना डोळ्यासमोर त्याच उभ्या करतात..तीच सूरातील आवर्तने..मोहकपणे समेवर येण्याचे कसब सारेच..

निवेदक रविंद्र खरे गाण्याची पार्श्वभूमी सांगताना रसिकांना त्या काळाची आठवण करुन देतात..

आईची कांही गाणी वंदना खांडेकर यांनी सादर केली..तेव्हाचा हा क्षण

राजीव परांजपे आणि राजू हसबनीस आणि चारुशीला गोसावी यांच्या साथीमुळे रंगत वाढत गेली

विंगेतून गायक साथीदारांचा एक चेहरा यातून समोर येतो

पं. भास्करबुवा बखलेंच्या पदांना मिळालेली दाद..

देणे देवगंधर्वांचे..

या आहेत देवगंधर्व पं. भास्करबुवा बखले यांच्या नात सून..सौ. शैला दातार..बुवांच्या सा-या आठवणीतून त्यांनी देवगंधर्व सारखा एक ग्रंथ लिहिला आणि त्या सा-या शास्त्रीय संगीतांच्या अभ्यासकांना एक गायकीचा इतिहास उपलब्ध करुन दिला.
गेल्या रविवारी म्हणजे १३ एप्रिल ला भास्करबुवा बखले यांनी स्थापन केलेल्या भारत गायन समाजात बुवांच्या मूळ चीजा गाऊन त्यातून नाथ हा माझा हे स्वयंवर मधले पद कसे साकारले ते सोदाहरण सादर करुन दाखवित आहेत..

देणे देवगंधर्वांचे हा कार्यक्रम ऐकणारा हा श्रोतृवर्ग..शनिपारच्या समाजाच्या सभागृहात या थोर संगाताचार्यांची अभ्यासपूर्ण माहिती ऐकताना सारे सभागृह गच्च भरले होते..वारंवार पुढे सरका म्हणजे इतरांना कार्यक्रम ऐकता येईल असी विनंती निवेदक अरुण नूलकर यांना करावी लागत होती..

 
 

चहूबाजुला असलेल्या गायकांच्या तसबीरीच्या संगतीने मैफलीतील सारे श्रोते मनोभावे ह्या कार्यक्रमाचा आनंद घेत होते.

पं. भास्करबूवा बखले यांनी दिलेल्या अनेक चाली या विविध रागातल्या बंदीशीवरुन घेतल्या आहेत..त्या मूळ बंदिशींची आणि त्या पदांची रचना तेवढ्याच तयारीने

शिल्पा पुणतांबेकर आणि सावनी कुलकर्णी या सादर करीत होत्या तेव्हा दादही तेवढीच उत्स्फूर्त मिळत होती.. शैला दातार यांनी आपली कन्या शिल्पा आणि दिरांची कन्या सावनी यांचेकडून मेहनतीने पदांना आणि

बंदिशींना आकार दिला..त्यातूनच देवगंधर्व..इथे उमगले..दोघीही कलावंतांनी आपल्या सादरीकरणातून अभ्यासपूर्ण गायकीचे दर्शन घडविले.
सावनी कुलकर्णी यांनीही सुहास दातार यांच्याकडून भास्करबुवांचे गाणं किती तयारीने आपल्या गळ्यातून मांडले यांचे उदाहरणच इथे दिसत होते..
दोघांनाही तबल्याची साथ समीर पुणतांबेकर आणि राहूल गोळे यांनी ऑर्गनवर तेवढीच समर्पक दिली..
शैला दातार यांच्या गायनाला प्रसाद जोशी जे संगीत नाटकाला साथ करतात त्यांनी सुयोग्य तबला संगत करुन पदांना आणि बंदिशींना अधिकाधिक नटविले हे मान्यच करायला हवे..

भास्करबुवांच्या तेजस्वी, बुध्दीप्रधान आणि ओजस्वी परंपरेचे दर्शन घडविले..यातून आणि अरुण नूलकर ..तसेच शैला दातार यांनी आपल्या निवेदनातून त्यांनी कसे संगीताचे शिक्षण घेतले..आणि...गायनाचार्य म्हणून नाव मिळवितानाच संगीत नाटकात पदातून बालगंधर्वांसारख्या नटांना स्वतःची ओळख मिळवून दिली...सारे काही रसिकांपर्य़त पोहोचले.

भारत गायन समाज शास्त्रीय संगीताला पारंपारिक अभ्यासाची जोड देऊन नवे कलावंत घडविण्याचे कार्य गेली १०० वर्ष करते आहे..ती परंपरा आहे ती या पं. भास्करबुवा बखले यांच्या या लयदार परंपरेची आणि त्यांच्या
कसदार सांस्कृतिची देन आहे..




- सुभाष इनामदार, पुणे
subhashinamdar@gmail.com
9552596276

अभिजित पंचभाई यांचे दहा वर्षे रामनवमीला सादरीकरण

गीतरामायण ..गदिमा़डगूळकर यांनी प्रत्य़ेक गीतातून रामायणकाल तुमच्यासमोर शब्दादातून रचले आणि ते तेवढ्याच भावनोत्कट सुरावटीतून सुधीर फडके यांनी चालीचून जनतेच्या दरबारात सादर केले...आज त्याला साठ वर्षे उलटली पण ती मोहिनी मराठी मनावर राज्य करुन आहे..याचा प्रत्यय गेले दोन दिवस मी घेत आहे. वाल्किकींचे रामायण आपल्या जनमासात रुजविले ते गदिमांनी..तेच अधुनिक काळातले वाल्मिकी मानले जातात... गीतरामायण आपण सादर करावे असे प्रत्येक गायकाला वाटते..ते त्याच्यासाठी आव्हान असते..जो तो आपापल्यापरिने ते शिवधनुष्य पेलण्याचा, नटविण्याचा यत्न मराठी येत असलेल्या प्रत्येक रसिकांना या गीतातून भुलविण्याचा तो संकल्प करतो..

तसाच संकल्प गेली सुमारे दहा वर्ष पुण्यात अभिजित पंचभाई आणि त्यांचे कलाकार मंडळी करताहेत. त्यासाठी स्वतःच्या मिळकतीतील काही रक्कम रिकरिंगद्वारे जमा करुन रामनवमिच्या दिवशी ते गीत रामायण अतिशय सुरेल आणि तन्मयतेने सादर करुन रसिकांनाही त्यात सहभागी करुन घेतात.
मीरा ठकार या ज्येष्ठ निवंदिका अतिशय मनापासून याची महती ..त्याचा गोडवा सांगतात.

रामाची शक्ति आणि हनुमानाची भक्ति...आणि लक्ष्मण भरताचे महानपण..कैकयीचा संताप..रावणाची ताकदा..आणि आणि अखेरीस होणारे रावणवधाचे वर्णन सारेच यात दिसते..जणू काही तो प्रसंग आपल्यासमोरच घडतो..इतके ते समर्थपणे सादर होते.

कुणा एकाचे नाव घेतले तर ते बरोबर नाही..स्वतः पंचभाई, राजेंद्र गलगले ( खास इंदौर वरून यासाठी येतो), देवयानी सहस्त्रबुध्दे, माधवी तळणीकर आणि अमिता घुगरी..सारेच गायक कालवंत ..तर निखिल महामुनी( उद्याचा संगीतकार),राजेद्र हसबनीस, दिप्ती कुलकर्णी, चारुशीला गोसावी, अमित काकडे, आदित्य आपटे....या सा-याच साथसंगत करणा-या कलावंताची नावे दिली पाहिजेत.

गुढीपाडवा ते रामनवमी असा संगीत, गीत आणि नृत्यांचे कार्यक्रम महाराष्ट्रात विविध कलावंत करत असतात...यातलाच हा एक..

पण स्वत्ः कसलाही आविर्भीव न आणता निष्ठेने अभिजित तो दरवर्षा रंगतदारपणे आणि तेवढेच भावीकतेने सादर करीत असतातययाला दाद ही दिलीच पाहिजे..म्हणूनच हे टिपण लिहले..नव्हे लिहावेसे वाटले..
यांच्यावर लिहले दुस-यांवर नाही..असे होता कामा नये.. सारेच जण आपापली सेवा प्रामाणिकतेने सादर करतात..पण ज्यांच्याविषयी मुद्दाम लिहावे वाटले असा हा कार्यक्रम होता हे नक्की..


- सुभाष इनामदार, पुणे

नाट्यसंगीताच्या माध्यमातून संगीत नाटक

 विद्याधर गोखले संगीत नाट्य प्रतिष्ठान निर्मित कार्य़क्रम

नाट्यसंगीत गाणारे तीस चेहरे जेव्हा एकापाठोपाठ पुण्यातल्या गांधर्व महाविद्यालयातल्या  पं. विष्णू दिगंबर पलुस्कर मंचावर सलग सोळा पदं सादर करतात तेव्हा नक्कीच मराटी संगीत नाटक अजुनही पुढच्या पिढीपर्यत नाट्यसंगीताच्या माध्यमातून का होईना पोहोचले आहे याचे समाधान होऊन मन पुन्हा एकदा त्या जुन्या धुप आणि नादीनं सुरु होणा-या  संगीत नाटकांकडे धाव घेते.

रविवारी, ६ एप्रिल १४ ला विद्याधर गोखले संगीत नाट्य प्रतिष्ठानच्या वतीने  पुण्यात नाट्यसंगीत पदविका अभ्यासक्रमाच्या कलाकारांनी आपला नाट्यसंगीताचा कार्यक्रम सादर केला..शुभदा दादरकर, श्रीकांत दादरकर आणि मधुवंती दांडेकर यांनी या विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन केले होते..त्यांच्या नाटयसंगीतातल्या तयारीने पुणेकर रसिक भरावला गेला नाही तरच नवल. 
विद्याधर गोखले यांनी १४ संगीत नाटके लिहून त्यातून मराठी संगीत नाटकांची परंपरा पुढे झेपावत नेली..

आता संगीत नाटके फारशी होत नाहीत. मात्र नाट्यसंगीताला रसिकांच्या मनात अजुनही अढळ आणि अतूट  स्थान आहे...हे जाणून या प्रतिष्टानमार्फत नाट्य संगीताचे दोन वर्षाचे पदविका शिक्षण दादर (मुंबई), ठाणे आणि  पुण्यात दिले जाते..ठाणे वगळता इतर ठिकाणी  येणा-या कलावंतांत पुरुषांचा सहभाग जेमतेम असतो अशी खंत श्रीकांत दादरकर व्यक्त करतात..इथेही महिलांचा अधिक ओढा आणि चिकाटी दिसते.

विद्याधर गोखले यांची कन्या आणि  संगीत नाटकातून भूमिका केलेल्या उतम संगीत कलाकार शुभदा दादरकर, पं. रामदास कामत, आर्चना कान्हेरे, ज्ञानेश पेंढारकर यांनी नाट्यसंगीताचा हा ठेवा पुढल्या पिढीपर्यंत नेण्यात मोठीच मजल मारली आहे.

रविवारच्या या नाट्यसंगीताच्या मैफलीची रंगत आणणा-या राधाधर मधु मिलिंद, फुलला मनी वसंत बहार, एकला नयनाला, नयने लाजवीत..किंवा गौरी मनहारी, येतील कधी परतून, सुरसुख खनी किंवा श्रीरंगा कमलाकांता सारख्या पदांना आमच्या मनात पुन्हा एकदा त्या गीतांची मोहिनी गंधीत करण्यासाठी विदुला जोशी, डॉ. जयश्री बहुलीकर, हर्षदा कारेकर, धनश्री लोणकर, संहिता देशपांडे, स्वरुपा करंदीकर, शरयू कुलकर्णी, किशोरी तांबोळी, राधिका ठुसे, नम्रता महाबळ, अपर्णा कुलकर्णी, देवेंद्र पटवर्धन, नीला किल्लेदार आणि स्वाती गणपुले या कलावंतांची पदे समोर कानावर पडत गेली..आणि एकूणच नाट्यसंगीताचा प्रवास सुरु राहिला..निवेदनातून माधवी केळकर यांनी ती पदे एकमेकात गुंफली.

दोन वर्ष पुर्ण झालेल्या कलावंतांचे स्वतंत्र पद तर ज्यांना एक वर्षच झाले आहे त्यांनाही नांदी ते भैरवी अशी मोहक पण वातावरण निर्मिती करणा-या पदांत समाविष्ट करुन एकुणात सुमारे तीस कलावंतांची हजेरी या व्यासपीठावर लागली.
आता नवीन कलावंतांची रितसर नोंदणी करण्यासाठी त्यांची तयारी २० एप्रिलला पुण्यात होऊन त्यातल्या कांहीना पुढच्या वर्षी या प्रतिष्टानच्या अभ्याक्रमात सहभागी होता येणार आहे.. यात अगदी तरुण आणि साठीच्या महिला कलावंताचा सहभाग आहे.

एकूणातच पुण्यातल्य़ा कार्य़क्रमात मला भावलेली काही नावे म्हणजे..हर्षदा कारेकर, स्वरुपा करंदीकर, किशोरी तांबोळी, राधिका ठुसे आणि नम्रता महाबळ  अशी सांगावी लागतील.
एकूणच या पारंपारिक पदांना झुलवीत प्रसंगी पुढचा सूर देणारा तरुण ऑर्गनवादक हिमाशू जोशी आणि हार्मानियमवर केदार तळणीकर तर तबल्यावर विद्यानंद देशपांडे आणि संतोष अत्रे यांची संगत मेहनत नाट्यपदांना आकार देत होती.
आपल्या गायकीने संगीत नाटकांत भुमिका करणारे ज्येष्ठ  गायक नट नारायण बोडस या कार्यक्रमाला अखेरपर्य़त. हजर होते. तर मुकुंदराज गोडबोले, संगीतकार गिरीश जोशी , गायिका कविता टिकेकर असे कलावंतही  क्रिकेट विश्वातली महत्वाची लढत सोडून खास उपस्थित होते.

विद्याधर गोखले यांच्या `बावनखणी `नाटकातल्या -प्रेमरंगामध्ये रंगलेल्या होळीच्या गीताने वेगळीच धुंदी आणत कार्यक्रमाची समाप्ती झाली.
कमीत कमी वेळात नाट्यसंगीताचा हा नजराणा देण्यासाठी घेण्यात महनतीला खरा रंग इथे आला..तेच नाटकाचे सूर आता रंगमंचावर नाटकातून प्रत्यक्ष  कधी पहायला मिळतील याची ओढ यामुळेच तर निर्माण झाली.  


-सुभाष इनामदार,पुणे
subhashinamdar@gmail.com
9552596276

सुधीर मोघे शब्दरुपाने आपल्यातच आहेत...

सुधीर मोघे यांना नेहमीच कवी म्हणून ओळखले गेले..त्यांचे देहाने जाणे झाले ते १५ मार्चला पुण्यात..

सोमवारी निवारा वृध्दाश्रमातल्या सभागृहात त्यांना श्रध्दांजली वाहताना..ते गेलेत असे समजू नका ते शब्दरुपाने आपल्यातच आहेत..एवढेच काय त्यांच्या ७५ अमृतमहोत्सवी कार्यक्रमाचे आयोजनही तसेच सुरु ठेवा...यातून त्यांच्या विषयीच्या आठवणी भरभरुन अनेक सुहृद सांगतील  आणि सुधीर मोघे यांचे खरेच मनस्वी व्यक्तिमत्व कसे होते.याचा उलगडा अनेकांच्या बोलण्यातून होईल..अनेक आठवणी सांगितल्या जातील .ते पुस्तकरुपाने लोकांसमोर मांडता येईल..नवीन पिढीला त्यांच्या कवीतांचे, साहित्याची आणि रंगरूपाची खरी ओळख पटेल...
`स्वरानंद`ने पुढाकार घेऊन योजलेल्या या सभेत..अनेकांनी सुधीर मोघे यांच्याविषयीचे आपले नाते काय होते..तो कसा इतरांपेक्षा कसा वेगळा होता याविषयीच्या भावना व्यक्त केल्या...यासभेला सुधीर मोघे यांचे मोठे बंधू आणि ज्येष्ठ अभनेते श्रीकांत मोघेही उपस्थित होते..
त्यांच्या भावना अशा होत्या...
आनंद माडगूळकर..
गदिमांच्या गावी जाताना सुधीर म्हणाला.होता...उद्या आपण गेल्यानंतर पुन्हा लोक आपली आठवण अशी काढतील का रे...तेव्हा मला त्या शब्दांची किंमत कळली नाही..पण आज कळते आहे....त्याचे मोठेपण आज तो नसताना जास्त जाणवतं आहे..गदिमाच्या आशीर्वादाने पहिले चैत्रबन साकार झाले..या चैत्रबनातले प्रतिभावंत त्याच्या जाण्याने संपले..

मानसी मागिकर..
कविता पानोपानी कार्यक्रमाच्या निमित्ताने मला सुधीर मोघेंच्या मोठेपणाची अनुभूती जाणवली..कलेबद्दलची आणि कवीतेबद्दलची जाण त्यांच्याकडून कळत गेली...जे आपले आहे ते कधी ना कधी मिळतच. हा त्याचा सिध्दांत होता.
केतकी माटेगावकर..
आरोही चित्रपटाच्या निमित्ताने त्यांचं गाणं जवळून अनुभवता आलं.रंगूनि रंगात माझ्या...याचे संगीत त्यांचच होते.. त्यांचं प्रोत्साहन..आणि गाण्यामधले स्वर हे काही विलक्षण होतं. ते आपल्यात नाहीत.पण ते गाण्यामधून कवीतेमधून अापल्यातच आहेत.
डॉ.वि.भा.देशपांडे..
पाय नेहमीच जमिनिवर असलेला कलावंत...म्हणूनच मैत्रीही घट्ट होती..आम्ही दोघे एकाच रुग्णालयात..मी ७ व्या तर ते दुस-या मजल्यावर..पण त्यांची भेट म्हणजे अनामीकाची ठरली..हे दुदैर्व..
रमण रणदिवे...
जीवनरसाना भरभरुन माणूस कसा असतो..ते सुधीर मोघे यांच्याकडे पाहता समजते.. संगीताचा कान ..स्मृतीतल्लख..आणि सह्दय माणूस तो होता..ज्याच्या गळ्यात पडून मनसोक्त रडावं असा माणूस...

अपर्णा संत..
पूर्वजन्मीतचे पूण्य म्हणून असा माणूस आयुष्यात मिळाला..

कळले ना..
जगणे गाणे आहे सारे
कोणीही गावो लागलेत तंबोरे
रे जगणे म्हणजे संथ स्वरांचा श्वास
अन् मरण,
जणू ही दोन स्वरातील आस...
ह्याच त्यांच्या ओळी आठवतात...

शशिकांत कुलकर्णी..
कवीता पानोपानी कार्यक्रमाचे व्यवस्थापनाच्या निमित्ताने त्यांची कर्तबगारी कळत गेली..मोठा कवी, मोठा माणूस..
डॉ. सलील कुलकर्णी..
प्रत्येक छोट्या गोष्टीत रसपूर्ण जगणे कसे असावा हे शिकविणारा कवी..खरा माणूस..मनस्वीपणे जगला..
शैला मुकूंद..
 गिरविणे हे त्यांच्या लेखी कधीच नव्हते..ते सतत नवे नवे लिहित गेले..देत गेले..उलगडत गेले..
श्रीनिवास भणगे..
निर्भिड आणि निष्पाप..माणूस..त्यांच्याकडून नाही म्हणायला शिकलो..
सुधीर गाडगीळ..
गद्य निवेदनाचा मूळपुरुष..भरभरून दाद देणारा कलावंत..
आनंद मोडक..
जुन्या गाण्यांचा चाहता..आचार्य अत्रे, पुल देशपांडे गदिमा या परंपरेला प्रतिभावंत हरपाला..तुकारामा इतकं सोपं..आणि तुकारामा इतक अवघड लिहिणारा कवी..
अरुणा ढेरे..
 संगीताची उत्तम जाण आणि शब्दाचं उत्तम ज्ञान असणारा कवी.. सतत ताजा असणारा आणि मराठी काव्यपरंपरेचे उत्तम ज्ञान असणारा कवी..
विजय कुवळेकर..
चांगल्या गुणांची पूजा करत सतत नवीन करत रहाणे हेच त्याचं उद्दिष्ट होतं. नेहमीच शब्दांशी, सुरांशी तो खेळत राहिला.

याशिवाय   मृणाल कुलकर्णी ,

प्रकाश भोंडे, संजय पंडीत, प्रदिप दिक्षित, श्रीकांत पारगावकर, वंदना खांडेकर, सिध्दार्थ बेंदें यांनीही आपल्या भावना व्यक्त केल्या...
अरुण नूलकरांनी प्रसंगोचित अशा आठवणी आणि सुधीर मोघे यांच्याबद्दलच्या गुणांचा उल्लेख आपल्या निवेदनात केला..

गजाननबुवांच्या स्मृती जिवंत झाल्या..

व्हायोलीनवादनाची सुरेल मैफील रंगली. निमित्तहोते ख्यातनाम व्हायोलीन वादक आणि गायक कै. पं. गाजाननबुवा जोशी यांच्या स्मृतिप्रीत्यर्थ त्यांचे शिष्य भालचंद्र देव यांनी आयोजित केलेल्या 'स्वरबहार' या व्हायोलीनवादनाच्या मैफिलीचे.
शुक्रवारी निवारा वृध्दाश्रमातल्या सभागृहात मैफिलीची सुरुवात झाली ती पं. गजाननान बुवांनी  राग केदारमधील ध्वनिमुद्रणाच्या स्मृतींनी. त्यानंतर चारुशीला गोसावी यांच्याकडे शिक्षण घेत असलेल्या  चिन्मय स्वामी या बालकलाकाराने राग भीमपलासमध्ये त्नितालातील एक रचना व तिचे आलाप, ताना आणि त्यानंतर एकतालातील रचना सदर केली. उद्याचा कलाकार कसा तयार होतो आहे ते कळण्यासाठी त्याचे वादन निश्चित आश्वासक होते..

यानंतर पं. भालचंद्र देव यांच्या कन्या आणि शिष्या चारुशीला गोसावी आणि कै. पं. मधुकर गोडसे व रमाकांत परांजपे यांच्या शिष्या नीलिमा राडकर यांनी शामकल्याण रागात जुगलबंदी सादर केली. त्याला श्रोत्यांनी उत्स्फूर्त दाद दिली. यानंतर दोघींनी व्हायोलीनमधल्या दिग्गजांनी बांधलेल्या वेगवेगळ्या रागांतील रचना सदर करून वाहवा मिळवली. व्हायोलीनचे सूर ज्व्हा रंगात येतात तेव्हगा रसिकही किती उस्फूर्त प्रतिसाद देतात याचे उदाहरण म्हणून या दोन व्हायोलीन वादनात गेली अनेक वर्ष करत असलेल्या त्यांच्या मनेहनतीला किती रंग चढत जातो..ते यांच्या एकत्रित वादनातून उमजले.

ज्येष्ठ शिष्याने वयाचे गणीत न विचारात घेता व्हायेलीनची जादू किती आत्मसात केली आहे ते  पं. भालचंद्र देव यांनी विविध नाट्यगीतातून श्रोत्यांसमोर आली... त्यांनीच साकारलेल्या भैरवीच्या सूरांनी  कार्यक्रमाची सांगता झाली. . या भैरवीने श्रोत्यांच्या पं. गजाननबुवांच्या व्हायोलीनवादनाच्या स्मृती जागृत झाल्या.

रविराज गोसावी यांनी सर्मपक तबल्याची साथ करून मैफिलीत रंग भरला. राजय गोसावी यांनी सूत्रसंचालन केले. 

बरोबर चाळीस वर्षे झाली..

बरोबर चाळीस वर्षे झाली...पुण्यात आलो..आधी तरुण भारत (नरकेसरी प्रकाशन, नागपूर) ,मग १४ वर्षं..वनवास उपभोगला तो इंडियन एक्स्प्रेसच्या पुणे शाखेत काम करून...नंतर साली लाईनच बदलली..चक्क वृत्त संपादक म्हणून ई-सकाळचा दहा वर्ष ओळखला जाऊ लागलो..
सातारा सोडून पुण्यात आलो..केवळ योगायोगाने नाकरीला लागलो...आज सातारा येथे काही नाही..आहे त्या जुन्या आठवणी..जुने मित्र..जुनी शाळा..पण योग्य संस्कार...
पुण्यात कधी येऊ अशी स्वप्नातही न वाटणारी गोष्ट होती..पण आधार दिला तो सारस बागेने...नारद मंदिराने..भरत नाट्य मंदिराने..आणि वनाज जवळच्या कुंबरे चाळीतल्या दोन खोल्यांनी..
पुढे जग बदलले...बाय़को आयुष्यात आली..ती ही बॅंकेतली..मग सारा परिवर्तनाचा काळ सुरु झाला तो आजही कायम आहे..
सकाळने मला वयाच्या ५५ व्या वर्षी आपली इथे गरज नाही..म्हणून बजावले..त्यादिवशी राजिनामा दिला...आणि स्वतंत्रपणे वाट शोधू लागलो..
नव्या संस्थांनी बळ दिले..नवे लेखन होऊ लागले..आयुष्यात नवे पर्व आले...

आता मी मोकळा आहे..खिशाने
पण माणसांच्या जगात विहरतो आहे
आनंदाची लहर मिरवत
ती इतरांमध्ये परसवत
समाधानात रमलो आहे..

माणसांचे, मित्रांचे, नात्यांचे बंध
काही तुटले काही बांधले गेले
तर काही आयुष्याशी जोडले गेले
रोज सारे काही नव्याने घडल्यासारखे

सांस्कृतिक क्षेत्राचा धांडोळा घेत
कलेच्या वाटेने धग घेत
मस्तीत , मौजेत
इतरांसाठी..आपल्या माणसात
सारे काही नसूनही..असल्यासारखा


- सुभाष इनामदार, पुणे
subhashinamdar@gmail.com
9552596276

`रंगभाषाकार`...प्रभाकर भावे..

`रंगभाषाकार`...प्रभाकर भावे इप्टाच्या माहितीपटातून थेट रसिकांच्या ह्दयापर्यंत पोहोचले...आणि सातारच्या घरातली आपली पारंपारिक कला घेऊन ते आता रंगभाषेच्या माध्यमातून देशाच्या नाट्यपरंपरेतले चेहरे सजविणारे कलावंत म्हणून सुपरिचित झाले .....

त्यांचे वेगळेपण हे सांगितले गेले की ,
`ते माणसातला कलाकार जागा करतात..तर कलाकारातला माणूस घडवितात...`

पुरुषोत्तम करंडक, फिरोदिया करंडक या एकांकिका स्पर्धांसोबतच "इप्टा‘, "पीडीए‘, थिएटर ऍकॅडमीसारख्या अनेक नाट्य संस्थांच्या प्रयोगांमधून त्यांनी रंगभूषेची किमया केली आहे. महाविद्यालयीन तरुणांमध्ये ते भावेकाका या नावानेच ओळखले जातात. रुपेरी पडद्यावर जेव्हा हा माहितीपट झळकला तेव्हाही उपस्थित तरुण कलावंतांनी पुन्हा एकदा..आव्वाज कुणाचा..भावे काकांचा..म्हणत एकच गजर करत त्यांच्या प्रेमाचे पुरते दर्शन घडविले..

रोहिणी हट्टंगडी, प्रसाद वनारसे, सोनाली कुलकर्णी, मुक्ता बर्वे, मंगेश तेंडूलकर,शर्वरी जमेनिस, मनीषा साठे, अभिराम भडकमकर, अतुल पेठे, दीपक रेगे, रवींद्र खरे, प्रवीण तरडे ,अंजली परांजपे, कीर्ती शिलेदार, डॉ. माधवी वैद्य.. आणि माधव वझे...यांनी या चित्रफितीतून  भावे काकांच्या गुणांचे कौतूक करत..त्यांच्यासारखा रुजू माणूस दुसरा नसल्याची ग्वाहीही अनेकांनी दिली...एसपी आणि फर्ग्यूसनच्या संघांनी भावे यांच्या शिवाय मेकअपच्या विविध छटा किती निराळ्या होत्या याची उदाहरणेच सांगितली.. त्यांनी मारलेल्या गुलाबपाण्याच्या फवा-यानेही आम्ही धन्य़ झाल्याची भावनाही तिथे व्यक्त झाली..

कलाकारांच्या तोंडाला रंग लावून त्यांना सज्ज करण्याचा वसा ४५ वर्षे निष्ठेने सांभाळणारे.. सुरांची जाण असतानाही केवळ हौसेखातर ऑर्गन वादन करीत रंगभूषेला प्राधान्य देणारे.. कलाप्रवासातील अनुभवांवर रंगभूषा हे पुस्तक लिहिणारे.. ज्येष्ठ रंगभूषाकार प्रभाकर भावे यांच्याविषयीचे सारे मनातले प्रत्येकाच्याच ओठावर आले तेही अगदी मनो'भावे'. भावे काकांविषयीच्या मनोगतांचा पट पडद्यावर उलगडला.

प्रभाकर भावे यांच्या रंगभूषेच्या पुस्तकाचे प्रकाशन करताना थोर लेखक आणि कलावंत पु ल देशपांडे यांनीही त्यांची स्तुती करुन तुम्ही एकच पुस्त लिहून थांबू नका..यावर आणखी लिहण्याचा आग्रह केलेलाही या माहितीपटात दिसतो..त्यांच्या आशिर्वादाने भावे पावन झाले आहेत... ही पुस्तके पुन्हा एकदा प्रकाशित करण्याचीही कुणकुण इथे रंगकर्मीत ऐकू आली.

मुखवटे तयार करणारे भावे...तेवढेच जुन्या कात्रणातून कोलाज करणारे भावे..ऑर्गनवर गाणे वाजवितानाचे भावे..रंगपटात चेहरे नटवितानाचे भावे..समाजात काम करताना सामाजिक भान ठेवणारे भावे...पैसे नसताना मोफत रंगभूषा करणारे भावे...कितीतरी पदर या माहितीपटात सामावले गेले आहेत.

आपण जे काही आहोत..ते वडिलांच्या कलागुंणांच्या शिकवणुकीने..आणि रंगभूषेतल्या कलेचा ध्यास घेऊन जगलो ..परमेश्वराने आपल्याला यासाठीच जन्माला घातले..ह्या धारणेने...मात्र मी आज प्रेम पाहून काय बोलावे..तेच कळत नाही...माझ्या काकांनी (मुकुंद भावे) तर मला साक्षात दंडवत घालून मला लाजविले...याउपर मी काय बोलावे..हेच कळत नाही....प्रभाकर भावे आज इथे मात्र खरोखरच निशब्द झाले..

गुरुवार संध्याकाळी सारे तरुण रंगकर्मी राष्ट्रीय फिल्म संग्रहालयाच्या चित्रपटगृहात एकत्र होऊन..भावेमय रंगून गेले होते..इप्टाच्या पुणे शाखेच्या या माहितीपटाचे कोतूक करण्यासाठी मुंबईहून  व इप्टाचे माजी उपाध्यक्ष व अभिनेते अंजन श्रीवास्तव  , अभिनेते मोहन आगाशे,ज्येष्ठ रंगकर्मी माधव वझे ,इप्टाचे (महाराष्ट्र) सरचिटणीस रवींद्र देवधर, शासनाच्या सांस्कृतिक कार्य संचालनालयाचे संचालक आशुतोष घोरपडे, राष्ट्रीय चित्रपट संग्रहालयाचे प्रशांत पाठराबे, यांच्यासह अनेक जण अमृत सामक यांनी बनविलेला पाहण्यासाठी आणि प्रभाकर भावेंच्या कार्याची तोंडभरून स्तुती करण्यासाठी हजर होते...
मुखवट्यांच्या अभ्यासानंतर वेगवेगळ्या प्रकारचे कागदाचे, प्लॅस्टर ऑफ पॅरिसचे, प्लॅस्टिकचे, लेदरपासून तयार केलेले मुखवटे मागणीनुसार ते बनवतात. अशा मुखवट्यांची ३२ प्रदर्शने आजपर्यंत देशभरात झाली. यादरम्यान "रंगभूषा' नावाचे पुस्तक पु.लंच्या हस्ते प्रकाशित झाल्यानंतर राज्य शासनाने पुरस्कृत केले. हौशी रंगभूमीसाठी कार्यरत असणारे कलाकार आपल्या कलेचा वारसा इतर कलाकारांपर्यंत पोचण्यासाठी भारतभर कार्यशाळा, शिबिरे, मार्गदर्शन करतात.

हरहुन्नरी कलावंत..काय काय करु शिकतो...ते त्यांच्या रंगभूषेच्या प्रदिर्घ कारकीर्दीने समजते...शिवाय त्यांचे मुखवटे आणि रंगभूषेविषयीचे पुस्तकही तेवढेच उत्तम साकारले गेले आहे...कलाकारातला माणूसही तेवढाच जागा आहे...भावे काकांचे एक वैशिष्ठ्य म्हणजे..ते माणसातल्या कालकाराला बाहेर काढतात..त्यांनी चेहरा रंगविला की तो तो रहात नाही तो नट बनतो..आणि आपली  भूमिका उत्तम रिच्या वठविण्याचा आत्मविश्वास आपल्यात सहजपणे प्राप्त होतो..अशी तरुण रंगकर्मीची श्रध्दा आहे.

अनेक कलावंत आणि पुरुषोत्तम गाजविणारे..गाजविलेले कलाकार भावेंविषयी काय सांगतात..ते ऐकणे फार मोलाचे आहे...प्रभाकर भावे यांचा सन्मानही इथे केला गेला...मोहन आगाशे यांनी तो केला..एका रंगकर्मीला असा रसिकांचा लोभ मिळणे हे आजच्या काळात फार दुर्मिळ गोष्ट आहे..ती त्यांना त्यांच्या रुजू बोलण्यातून..कामाच्या निष्ठेतून मिळाली..हेच यातून दिसते....त्यांच्या या क्षेत्रातल्या लेखनकार्यालाही नाट्यकर्र्मींच्या लेखी एक प्रयत्नातून सिध्द झालेला ठेवा प्राप्त होत आहे..तो जपून ठेवावा आणि त्यांच्या लेखनाला महत्व प्राप्त व्हावे अशीच सा-यांची इच्छा आहे.

 फक्त एक गोष्ट जाणवली ती ही की ,हा माहितीपट फार बोलका होतो..काहींचे आवाज मागे ठेऊन ते काम करताना प्रत्यक्ष पाहण्यातला आनंद अधिक बोलका होईल...प्रत्यक्ष मेकअप करताना कलावंतांशी झालेले संवाद हा पटच अधिक बोलका करतील..आणि ही केवळ मराठी भाषेत न रहाता..याचे भाषांतर किमान इंग्रजी आणि हिंदीत होणे आवश्यक आहे...असे वाटते.



- सुभाष इनामदार, पुणे
subhashinamdar@gmail.com
9552596276

ज्योत्स्ना भोळेंचे स्वर इथे आळवले गेले..

ज्योत्स्ना भोळे...यांच्या गायकीचा स्पर्श झालेल्या अनेक गीतांना..नाट्यपदांना आज पुण्यात पुन्हा त्यांच्या जन्मशताब्दी वर्षांच्या निमित्ताने पुन्हा एकदा ऐकण्याची संधी आज पुणेकरांना मिळाली..ती त्यांच्या गाण्यांच्या स्पर्धेच्या दिवशी..पुण्याच्या पत्रकार संघात.`स्वरवंदना प्रतिष्ठान`च्यावतीने रविवारी १८ ते ८० वयोगटातल्या विविध वयातल्या स्पर्धकांनी भाग घेतला..यात मोठ्या गटात लीना राजवाडे आणि कनिष्ठ गटात किमया लोवलेकर यांना पहिले बक्षिस मिळाले...
निर्मला गोगटे, सुमती टिकेकर आणि गायक श्रीकांत पारगावकर यांच्या परिक्षक समितीसमोर स्पर्धकांनी आपापली तयारी सादर केली..लगेचच याबाबतचा निर्णय दिला गेला आणि परिक्षकांच्या हस्तेच विजेत्यांची नावे जाहिर करुन त्यांना पुरस्कार दिले गेले.
`गाणे हे अवघड गोष्ट आणि ती सोपी गोष्ट नाही..तेव्हा तुम्ही प्रयत्न करीत आहात याबद्दल आनंद वाटतो..पण ती एक शब्द-सुरांची अनोखी कला आहे..त्यात मेहनत आहे..ती सहजी येणारी सोपी गोष्ट नाही.`.असे..जाहिर चिंतन निर्मला गोगटे यांनी याप्रसंगी सांगून स्पर्धकांची पाठही थोपटली आणि गाणे ही किती गंभीर गोष्ट आहे..ते पटवून दिले.

अरुण नूलकरांनी संपूर्ण स्पर्धेचे संचालन केले..त्यांनीच यशस्वी स्पर्धकांची नावे जाहिर केली..
यात ३५ ते ८० या वरीष्ट गटात

लीना राजवाडे, संगीता कुलकर्णी, संगीता भिडे या तिघांशिवाय उर्मिला मराठे यांना उत्तेजनार्थ म्हणून जाहिर केले..याशिवाय  १८ ते ३५ या वयोगटात किमया लोवलेकर, ऋतूजा जोशी, भक्ति पिळणकर आणि उत्तेजनार्थ - योगदा देशपांडे याची निवड केली.. 




या निमित्ताने या सभागृहात ज्योस्त्ना भोळे यांची सतत आठवण येत होती..त्यांची कन्या वंदना खांडेकतर यांनी या बाबत पुढाकार घेऊन ही स्पर्धा आयोजली होती..
त्यांच्या गाण्यातले सहजपणही किती अवघड होते..हे प्रत्येक गीताबरोबर कळत होते..त्यांच्या जन्मशताब्दीच्या या खुणा आता वर्षभर विविध कारणाने उमटणार आहेत..त्यांच्या स्मृतीला अभिवादन...



- सुभाष इनामदार, पुणे

subhashinamdar@gmail.com
9552596276